|
Υπογονιμότητα
Η υπογονιμότητα έχει αναγνωριστεί ως σημαντικό πρόβλημα δημόσιας υγείας από τον Παγκόσμιο Οργάνισμό Υγείας (WHO). Αποτελεί μία πολύπλοκη ασθένεια με σημαντικές ψυχολογικές, κοινωνικές αλλά και οικονομικές προεκτάσεις και για το λόγο αυτό πρέπει να αντιμετωπίζεται με ευθύνη και σοβαρότητα.
Τι είναι η υπογονιμότητα;
Υπογονιμότητα ονομάζεται η αδυναμία ενός ζευγαριού να συλλάβει μετά από 12 μήνες ελεύθερων σεξουαλικών επαφών. Η υπογονιμότητα χαρακτηρίζεται σαν πρωτοπαθής, αν δεν έχει επιτευχθεί ποτέ εγκυμοσύνη και σαν δευτεροπαθής, όταν έχει επιτευχθεί στο παρελθόν εγκυμοσύνη, ανεξάρτητα από την έκβαση της.
Πόσο συχνή είναι;
Περίπου το 15% των ζευγαριών σήμερα παγκοσμίως αντιμετωπίζουν προβλήματα υπογονιμότητας.
Πότε πρέπει να αρχίζει η διερεύνηση της υπογονιμότητας;
Η απόφαση για την έναρξη της διερεύνησης της γονιμότητας ενός ζευγαριού εξαρτάται από πολλούς παράγοντες. Καθοριστικό ρόλο παίζουν η ηλικία της γυναίκας και το χρονικό διάστημα που προσπαθεί το ζευγάρι για την επίτευξη μιας εγκυμοσύνης.
Η διερεύνηση αρχίζει συνήθως όταν μετά από ένα χρόνο συστηματικών σεξουαλικών επαφών, χωρίς τη χρήση αντισυλληπτικών μέσων, το ζευγάρι δεν έχει καταφέρει να συλλάβει. Ωστόσο, επειδή η προχωρημένη αναπαραγωγική ηλικία της γυναίκας, πάνω από τα 37 έτη, μειώνει τις πιθανότητες φυσικής σύλληψης, η διερεύνηση στις γυναίκες αυτές πρέπει να πραγματοποιείται νωρίτερα - στους 6 μήνες ανεπιτυχούς προσπάθειας.
Ποια είναι τα αίτια της υπογονιμότητας;
Η υπογονιμότητα μπορεί να οφείλεται σε περισσότερους από έναν παράγοντες.
Ορισμένα αίτια υπογονιμότητας είναι εύκολο να αναγνωρισθούν και να θεραπευτούν, ενώ άλλα όχι.
Τα αίτια μπορεί να εντοπίζονται στη γυναίκα (35%) ή στον άνδρα (35%) ή να αφορούν και τους δυο (15%). Σε ένα ποσοστό 15% περίπου, των υπογόνιμων ζευγαριών δε θα αναγνωριστεί κανένα αίτιο (ανεξήγητη υπογονιμότητα).
Αίτια υπογονιμότητας στη γυναίκα
• Διαταραχές της ωοθυλακιορρηξίας: Μπορεί να προκαλούνται από ποικίλα αίτια, όπως σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών, ενδοκρινολογικές διαταραχές κ.α.
• Ενδομητρίωση. Πρόκειται για μία πάθηση κατά την οποία το ενδομήτριο (δηλαδή το εσωτερικό κάλυμμα της μήτρας) βρίσκεται εκτός της μήτρας, δημιουργώντας έτσι μικρές ή μεγάλες εστίες ενδομητρίωσης που προκαλούν δυσμενείς συνθήκες γονιμότητας
• Διαταραχές των σαλπίγγων: Συνήθως απόφραξη από συμφύσεις ή φλεγμονές, χειρουργική αφαίρεση των σαλπίγγων.
• Διαταραχές του τραχήλου: Στένωση, ενδοτραχηλικοί πολύποδες.
• Παθήσεις της μήτρας: Ενδομητρικοί πολύποδες, ινομυώματα, ανατομικές ανωμαλίες της κοιλότητας της μήτρας.
• Γενετικές και χρωμοσωμικές ανωμαλίες.
• Ανοσολογικά αίτια.
• Μεγάλη ηλικία της υποψήφιας μητέρας: μετά τα 40 μειώνεται σημαντικά η ικανότητα της γυναίκας να συλλάβει.
• Αίτια που σχετίζονται με τον τρόπο ζωής (άγχος, κάπνισμα, αλκοόλ), κ.α.
Η ηλικία επηρεάζει τη γονιμότητα;
Οι γυναίκες γεννιούνται με περισσότερα από 2.000.000 ωοθυλάκια. Κατά την εφηβεία, ο αριθμός των ωοθυλακίων μειώνεται στα 400.000 και από αυτά μόνο 400 εξελίσσονται σε ωάρια ικανά για γονιμοποίηση ενώ όλα τα υπόλοιπα θα υποστούν ατρησία, δηλαδή καταστροφή. Για υγιή, νεαρά ζευγάρια, η πιθανότητα μιας γυναίκας θα μείνει έγκυος είναι περίπου 25% σε κάθε εμμηνορρυσιακό κύκλο. Το ποσοστό αυτό αρχίζει να μειώνεται στις αρχές της τρίτης δεκαετίας της ζωής μιας γυναίκας.
Μειώνεται πιο γρήγορα μετά την ηλικία των 37 χρόνων, λόγω μείωσης του αριθμού αλλά και της ποιότητας των ωαρίων. Η γονιμότητα ενός άνδρα επίσης μειώνεται με την ηλικία, αλλά δεν είναι τόσο προβλέψιμη.
Διερεύνηση υπογονιμότητας στη γυναίκα
Ο βασικός έλεγχος ξεκινάει με το ιατρικό ιστορικό και τη φυσική εξέταση. Το ιατρικό ιστορικό θα πρέπει να περιλαμβάνει:
• Ιστορικό κυήσεων (σε περιπτώσεις δευτεροπαθούς υπογονιμότητας).
• Περιγραφή των χαρακτηριστικών του κύκλου.
• Ιστορικό λοιμώξεων.
• Χρήση αντισύλληψης.
• Σεξουαλικές επαφές: Μη συχνές επαφές ή έντονη δυσπαρεύνεια (πόνος κατά την επαφή) μπορούν να επηρεάσουν τη γονιμότητα.
• Ατομικό ιστορικό: Χρόνιες παθήσεις όπως ο σακχαρώδης διαβήτης, οι παθήσεις του θυρεοειδή, η υπερανδρογοναιμία κ.α., μπορούν να προκαλέσουν ανωοθυλακιορρηξία και υπογονιμότητα.
• Χειρουργικό ιστορικό: Επεμβάσεις στην κοιλιακή χώρα ή την πύελο μπορεί να έχουν οδηγήσει στο σχηματισμό συμφύσεων και να επηρεάζουν τη βατότητα των σαλπίγγων.
• Προηγούμενες θεραπείες υπογονιμότητας.
• Οικογενειακό ιστορικό: Γενετικά και ενδοκρινολογικά προβλήματα, όπως η πρώιμη ωοθηκική ανεπάρκεια (πρώιμη εμμηνόπαυση), θα πρέπει να ελέγχονται.
Πριν από την επίσκεψη
Είναι χρήσιμο να συγκεντρωθούν πληροφορίες σχετικά με το αναπαραγωγικό ιστορικό των οικογενειών του ζεύγους (Πόσων ετών μπήκε η μητέρα σας ή η αδελφή σας στην εμμηνόπαυση; Υπάρχουν περιπτώσεις επαναλαμβανόμενων αποβολών;
Υπάρχουν κληρονομικές ασθένειες;). Είναι σημαντικό να γνωρίζει ο γιατρός εάν η οικογένειά σας έχει μια γενετική ασθένεια (εκ γενετής ανωμαλίες, διανοητική καθυστέρηση), μεταβολικά νοσήματα (π.χ. διαβήτης), ενδοκρινικές διαταραχές (όπως η δυσλειτουργία του θυρεοειδούς), χρόνια λοιμώδη νοσήματα (π.χ. φυματίωση).
Εξετάσεις για τη διερεύνηση της υπογονιμότητας στη γυναίκα
• Τεστ Παπανικολάου.
• Άμεσο κολπικό παρασκεύασμα και καλλιέργειες.
• Αιματολογικές και ορμονικές εξετάσεις: Εξετάσεις αίματος, τη 2η έως την 5η μέρα του κύκλου, για τον έλεγχο των επιπέδων των ορμονών FSH, LH, TSH, οιστραδιόλη, προγεστερόνη και προλακτίνη, AMH(αντιμμυλεριανή ορμόνη). Εξετάσεις αίματος για τον έλεγχο σεξουαλικά μεταδιδόμενων ασθενειών όπως Ηπατίτιδα Β και C και HIV.
• Κολπικό υπερηχογράφημα: Με την εξέταση αυτή απεικονίζονται η μήτρα και οι ωοθήκες και μπορούν να αναγνωριστούν ορισμένες παθολογικές καταστάσεις (ινομυώματα, κύστεις, υδροσάλπιγγες κ.α.) που μπορεί να αποτελούν το αίτιο της
υπογονιμότητας.
• Υστεροσαλπιγγογραφία: Είναι ακτινολογική εξέταση. Πραγματοποιείται μετά από την έμμηνο ρύση. Με τη βοήθεια ενός λεπτού καθετήρα εισάγεται στη μήτρα μια μικρή ποσότητα σκιαγραφικής ουσίας και στη συνέχεια γίνετε λήψη ακτινογραφιών. Η
εξέταση μπορεί να μας δώσει χρήσιμες πληροφορίες για την κατάσταση του εσωτερικού της μήτρας και για τη βατότητα των σαλπίγγων. Τα τελευταία χρόνια, πέρα από την κλασική σαλπιγγογραφία, έχει αναπτυχθεί και μια νέα μέθοδος (υπερηχοσαλπιγγογραφία, HyFoSy) που είναι σαφώς καλύτερα ανεκτή για την εξεταζόμενη.
 Η νέα ανώδυνη σαλπιγγογραφία
Η νέα μέθοδος για τον έλεγχο των σαλπίγγων λέγεται HyFoSy (Hysterosalpingo-Foam-Sonography), γίνεται με ειδικό gel και προσφέρει σημαντικά πλεονεκτήματα για όλες τις γυναίκες:
Χρησιμοποιείται ειδικό υποαλλεργικό gel αντί για το κλασικό σκιαγραφικό υγρό, που μπορεί να προκαλέσει αλλεργική αντίδραση.
Η εξέταση γίνεται από τον γυναικολόγο αναπαραγωγής, στο ιατρείο, με απλό υπέρηχο – χωρίς χρήση ακτινοβολίας.
Είναι μια απλή διαδικασία που διαρκεί περίπου 10 λεπτά και δεν απαιτείται κάποια ιδιαίτερη προετοιμασία (πχ λήψη αντιβίωσης ή αναλγητικού).
• Υστεροσκόπηση: Εξέταση με την οποία μπορούμε να δούμε το εσωτερικό της μήτρας, με τη βοήθεια ειδικού οργάνου (υστεροσκόπιο) που εισέρχεται μέσω του τραχήλου στην κοιλότητα της μήτρας. Πέρα από τη διάγνωση, επιτρέπει και την άμεση αντιμετώπιση παθολογικών καταστάσεων (π.χ. ινομυώματα, ενδομήτριοι πολύποδες κ.α.), τα οποία μπορεί να αποτελούν το αίτιο της υπογονιμότητας.
• Λαπαροσκόπηση: Επιτρέπει την επισκόπηση της μήτρας, των ωοθηκών και των σαλπίγγων, αλλά και των υπόλοιπων ενδοκοιλιακών οργάνων, μέσω μιας λεπτής κάμερας, που εισάγεται στην κοιλιά διαμέσου μικρής τομής στον ομφαλό. Με τη λαπαροσκόπηση μπορεί να διαπιστωθεί η παρουσία καταστάσεων όπως η ενδομητρίωση και οι συμφύσεις, που αποτελούν αίτια υπογονιμότητας, και ταυτόχρονα να γίνει και η αντιμετώπιση τους.
Αίτια υπογονιμότητας στους άνδρες
Στους άνδρες η υπογονιμότητα είναι αποτέλεσμα διαταραχών στην ποσότητα και την ποιότητα του σπέρματος και μπορεί να οφείλεται σε
φλεγμονές (προστατίτιδα, ορχίτιδα)
γενετικές ανωμαλίες (π.χ. κρυψορχία)
τραυματισμούς στα γεννητικά όργανα
απόφραξη των σπερματικών πόρων
ορμονικές διαταραχές
ανοσολογικούς παράγοντες
παρατεταμένη έκθεσης σε υψηλές θερμοκρασίες (κιρσοκήλη)
καθημερινών συνηθειών (κάπνισμα, αλκοόλ)
Ποιος είναι ο βασικός έλεγχος για τον άνδρα;
Η ανάλυση σπέρματος παίζει βασικό ρόλο στην εξέταση του άνδρα και μπορεί να χρειαστεί να γίνει περισσότερες από μία φορές.
Οι παράμετροι που εξετάζονται είναι:
• Ο αριθμός των σπερματοζωαρίων.
• Η μορφολογία τους.
• Η κινητικότητα τους.
• Η παρουσία ενδείξεων λοίμωξης.
Ο άνδρας μπορεί να χρειασθεί να παραπεμφθεί σε ειδικό ουρολόγο, για τη διερεύνηση και αντιμετώπιση συγκεκριμένων προβλημάτων.
Κατακερματισμός του DNA (DNA Fragmentation Test): Η γενετική ακεραιότητα των σπερματοζωαρίων θεωρείται απαραίτητη για το σχηματισμό και τη φυσιολογική ανάπτυξη ενός εμβρύου. Υψηλό ποσοστό κατακερματισμού του DNA στα σπερματικά κύτταρα, πάνω από 30%, υποδηλώνει μέτρια ως κακή γονιμότητα και μπορεί να ευθύνεται για ανδρική υπογονιμότητα στις καταστάσεις εκείνες που οι συμβατικές παράμετροι σπέρματος που αναφέρονται παραπάνω είναι φυσιολογικές.
Πιο εξειδικευμένες εξετάσεις
Καρυότυπος ζεύγους και προηγμένοι γενετικοί έλεγχοι (πχ PGS, FISH): πρόκειται για εξειδικευμένες ιατρικές εξετάσεις που προσδιορίζουν αλλαγές σε χρωμοσώματα, γονίδια ή πρωτεΐνες. Τα αποτελέσματα από τέτοιου είδους εξετάσεις μπορούν να επιβεβαιώσουν ή να αποκλείσουν οποιαδήποτε υποψία για μια γενετικά καθορισμένη κατάσταση ή να προσδιορίσουν την πιθανότητα ενός ατόμου να αναπτύξει ή να μεταβιβάσει μια γενετική διαταραχή (πχ Μεσογειακή Αναιμία, Κυστική Ίνωση,
Σύνδρομο Turner, Σύνδρομο Klinefelter κα). Ο έλεγχος μπορεί να γίνει σε δείγματα αίματος, στο σπέρμα, στα κύτταρα εμβρύων που δημιουργούνται κατά τη διάρκεια ενός κύκλου εξωσωματικής γονιμοποίησης, στις χοριακές λάχνες ή το αμνιακό υγρό.
Σε καμία περίπτωση οι εξετάσεις αυτές δεν αποτελούν εξετάσεις ρουτίνας στα πλαίσια διερεύνησης της υπογονιμότητας και πρέπει να πραγματοποιούνται μονάχα όταν υπάρχουν σαφείς ενδείξεις, πχ άνδρες με αζωοσπερμία και συγγενή αμφοτερόπλευρη απουσία των σπερματικών πόρων, πρέπει να υποβάλλονται σε έλεγχο για Κυστική Ίνωση. Ή ζευγάρια με τρεις ή και περισσότερες αποβολές πρέπει να υποβάλλονται σε έλεγχο καρυότυπου ζεύγους.
Ανοσολογικοί παράγοντες και έλεγχος θρομβοφιλίας (μοριακοί - γενετικοί παράγοντες):
Οι εξετάσεις αυτές είναι ιατρικά αποδεκτές (evidence based) στις περιπτώσεις εκείνες που το ζευγάρι πάσχει από επαναλαμβανόμενες αποβολές.
Όμως τα τελευταία χρόνια εφαρμόζονται και στα ζευγάρια εκείνα που χαρακτηρίζονται από πολλαπλή αδυναμία εμφύτευσης στα πλαίσια εξωσωματικής γονιμοποίησης ή από ανεξήγητη υπογονιμότητα.
Σε κάθε περίπτωση είναι πολύ σημαντική η εξατομικευμένη προσέγγιση της υπογονιμότητας. Ανάλογα με τα δεδομένα και το ιστορικό του κάθε ζευγαριού πρέπει να προσδιορίσουμε ποιες εξετάσεις είναι χρήσιμο να πραγματοποιηθούν και ποιες όχι. Το ζευγάρι πρέπει να αντιμετωπισθεί από κοινού και κάθε στάδιο διερεύνησης να γίνει κατανοητό και από τα δύο μέλη.
Υπάρχουν σαφείς κατευθυντήριες οδηγίες σχετικά με τη διερεύνηση της υπογονιμότητας, όμως δεν είναι όλες οι εξετάσεις και κατ' επέκταση οι θεραπείες για όλους.
|
