Υποβοηθούμενη αναπαραγωγή

Η εξωσωματική γονιμοποίηση αποτελεί ένα από τα σπουδαιότερα επιτεύγματα της σύγχρονης γυναικολογίας. Σήμερα η Ελλάδα κατέχει ένα από τα  υψηλότερα ποσοστά επιτυχίας στην Ευρώπη με την εφαρμογή των πιο πρωτοποριακών τεχνικών, ενώ παράλληλα η ελληνική νομοθεσία είναι από τις πλέον προοδευτικές στην Ευρώπη. Η εξωσωματική γονιμοποίηση εμπλουτίζεται συνεχώς με καινοτόμες τεχνικές, ενώ οι νέες μέθοδοι και επιτεύγματα κάνουν τη διαδικασία περισσότερο προσιτή και λιγότερο επίπονη για τη γυναίκα, ανεβάζοντας εντυπωσιακά τα ποσοστά επιτυχίας.

Με τον όρο υποβοηθούμενη αναπαραγωγή εννοούμε όλες τις μεθόδους που αποσκοπούν στη διευκόλυνση της σύλληψης ενός παιδιού, περιλαμβανομένων και των μεθόδων εξωσωματικής γονιμοποίησης. Ανάλογα με το αίτιο (ανδρικός ή γυναικείος παράγοντας, συνδυασμός ή ανεξήγητη υπογονιμότητα) κάθε ζευγάρι αντιμετωπίζεται ξεχωριστά και διαμορφώνεται από κοινού η στρατηγική αντιμετώπισης του προβλήματος.

Οι τεχνικές υποβοηθούμενης αναπαραγωγής περιλαμβάνουν:
 Παρακολούθηση της ωοθυλακιορρηξίας (σε φυσικό κύκλο, χωρίς φαρμακευτική αγωγή)
 Φαρμακευτική διέγερση των ωοθηκών (με σκοπό την πολλαπλή ανάπτυξη ωοθυλακίων)
 Ενδομητρική σπερματέγχυση
 Εξωσωματική Γονιμοποίηση

Ενδομήτρια Σπερματέγχυση
Η ενδομήτρια σπερματέγχυση είναι μέθοδος υποβοηθούμενης αναπαραγωγής, κατά την οποία μεταφέρεται, απευθείας στο εσωτερικό της μήτρας, εμπλουτισμένο δείγμα σπέρματος που έχει προηγουμένως υποστεί επεξεργασία στο εργαστήριο.

Συνήθως προηγείται παρακολούθηση της ωορρηξίας με υπερήχους και, όταν το ωοθυλάκιο είναι στο κατάλληλο μέγεθος, τότε χορηγείται μια ένεση πρόκλησης της ωορρηξίας και η σπερματέγχυση πραγματοποιείται περίπου 36 ώρες μετά.
Το αν θα χρησιμοποιηθούν φάρμακα διέγερσης των ωοθηκών ή απλά θα γίνει στο φυσικό κύκλο, αποφασίζεται μετά από ενημέρωση του ζευγαριού από τον θεράποντα Ιατρό τους.
 

Προϋποθέσεις:
Οι σάλπιγγες να είναι διαβατές (συνήθως ελέγχεται με υστεροσαλπιγγογραφία)
Να μην υπάρχουν σοβαρά προβλήματα σπέρματος, τόσο στην κινητικότητα όσο και στον αριθμό
 

Ενδείξεις:
Ανεξήγητη υπογονιμότητα
Προβλήματα ωορρηξίας
Προβλήματα ανικανότητας ολοκλήρωσης της σεξουαλικής πράξης
Ήπια προβλήματα σπέρματος
Γυναίκα χωρίς σύντροφο που επιθυμεί να τεκνοποιήσει χρησιμοποιώντας σπέρμα δότη

Η εξωσωματική γονιμοποίηση είναι η πιο διαδεδομένη ίσως θεραπεία υποβοηθούμενης αναπαραγωγής που εφαρμόζεται πάνω από 30 χρόνια. Σήμερα πλέον υπάρχει τεράστια κλινική εμπειρία και η εξωσωματική είναι μια διαδικασία ρουτίνας, ασφαλής για τη μητέρα και το παιδί όταν εκτελείται από έμπειρους εξειδικευμένους γυναικολόγους αναπαραγωγής.

Ένας κύκλος εξωσωματικής ολοκληρώνεται σε περίπου 2 εβδομάδες και αποτελείται από 3 βήματα:
Διέγερση των ωοθηκών για πρόκληση ωορρηξίας, συνήθως με ενέσιμα φάρμακα. Οι ωοθήκες της γυναίκας παράγουν φυσιολογικά κάθε μήνα μόνο 1 ωάριο. Στην εξωσωματική θέλουμε περισσότερα ωάρια, προκειμένου να αυξηθεί το ποσοστό επιτυχίας. Το βήμα αυτό διαρκεί συνήθως 10-12 ημέρες και απαιτεί στενή παρακολούθηση από το γιατρό, με υπέρηχο και εξετάσεις αίματος (ορμονολογικές) κάθε 3-4 μέρες.
Πριν ξεκινήσει η διέγερση, συνήθως γίνεται ένας υπερηχογραφικός έλεγχος την 2ή ή 3ή μέρα περιόδου για να δούμε αν οι συνθήκες μας επιτρέπουν να ξεκινήσουμε.

Ωοληψία και εξωσωματική γονιμοποίηση. Την κατάλληλη ημέρα – με βάση τον υπερηχογραφικό και ορμονολογικό έλεγχο – τα ωάρια συλλέγονται και γονιμοποιούνται από το σπέρμα του συζύγου/συντρόφου στο εμβρυολογικό εργαστήριο. Η ωοληψία γίνεται με ελαφριά αναισθησία (μέθη) για να μη νιώσει πόνο ή δυσφορία η ασθενής. Πρόκειται για τη διαδικασία κατά την οποία γίνεται αναρρόφηση του υγρού των ωοθυλακίων διακολπικά με μια βελόνα υπό υπερηχογραφική παρακολούθηση. Η διαδικασία γίνεται υπό μέθη και διαρκεί περίπου 10 λεπτά. Το υγρό που αναρροφάται ελέγχεται στο μικροσκόπιο από τους εμβρυολόγους για να εντοπιστούν τα ωάρια.
Με την ολοκλήρωση της ωοληψίας θα γνωρίζετε τον αριθμό των ωαρίων που συλλέχθηκαν.

Εμβρυομεταφορά. Τα έμβρυα καλλιεργούνται στο εργαστήριο και αξιολογούνται από τους εμβρυολόγους. Την κατάλληλη ημέρα (συνήθως 3 ή 5 ημέρες μετά την ωοληψία) ο σωστός αριθμός εμβρύων μεταφέρεται στη μήτρα της γυναίκας με την ελπίδα να εμφυτευτεί και να ξεκινήσει μια εγκυμοσύνη. Πρόκειται για μια ανώδυνη διαδικασία που γίνεται χωρίς αναισθησία.
Τα έμβρυα ή το έμβρυο που πρόκειται να μεταφερθεί, αναρροφώνται σε έναν λεπτό, εύκαμπτο καθετήρα και εν συνεχεία τοποθετούνται στην ενδομήτρια κοιλότητα υπό υπερηχογραφική παρακολούθηση.
 

Μέθοδοι εξωσωματικής γονιμοποίησης
Το ποια μέθοδο εξωσωματικής γονιμοποίησης θα ακολουθηθεί αποφασίζεται μετά από ενημέρωση των πλεονεκτημάτων και μειονεκτημάτων κάθε μεθόδου, καθώς και ποια θεωρείται ιδανικότερη για το κάθε ζευγάρι.
 

Εξωσωματική γονιμοποίηση σε φυσικό κύκλο
Το ένα ωοθυλάκιο που αναπτύσσεται στην ωοθήκη κατά την διάρκεια του φυσικού κύκλου παρακολουθείται υπερηχογραφικά και εν συνεχεία συλλέγεται με ωοληψία και γονιμοποιείται στο εργαστήριο.
Δεν χρειάζεται φάρμακα διέγερσης, συνήθως δίνεται μόνο μια ένεση για την τελική ωρίμανση των ωοθυλακίων 32-36 ώρες πριν την ωοληψία.
Πλεονεκτήματα του φυσικού κύκλου είναι ότι είναι σχετικά πιο απλή μέθοδος, δεν χρησιμοποιούνται φάρμακα, χαμηλότερο κόστος
Βασικά μειονεκτήματα είναι τα σημαντικά χαμηλότερα ποσοστά επιτυχίας σε σχέση με ένα κύκλο πλήρους διέγερσης, και η αυξημένη πιθανότητα να μην υπάρχει έμβρυο προς μεταφορά (20-30%), είτε γιατί έγινε πρόωρη ωοθυλακιορρηξία, είτε γιατί δεν υπήρχε εύρεση του ωαρίου μέσα στο ωοθυλακικό υγρό, είτε γιατί δεν επιτεύχθει η γονιμοποίηση του ενός ωαρίου.
Συνήθως προτείνεται σαν μέθοδος σε γυναίκες με φτωχά ωοθηκικά αποθέματα, οι ωοθήκες των οποίων ούτως ή άλλως δεν θα απέδιδαν πολλά ωοθυλάκια σε μια πιθανή διέγερση των ωοθηκών ή αν είναι προτίμηση της γυναίκας.
 

Εξωσωματική με τροποποιημένο φυσικό κύκλο
Πρόκειται για φυσικό κύκλο, δηλαδή για παρακολούθηση και ωοληψία του ενός (κυρίαρχου)  ωάριου που παράγεται, αλλά με χορήγηση φαρμάκων ώστε να αποφευχθεί η πρόωρη άκαιρη ωοθυλακιορρηξία.
Έχει σαφώς μικρότερες πιθανότητες ακύρωσης σε σχέση με τον εντελώς φυσικό κύκλο.
 

Εξωσωματική γονιμοποίηση με ήπια διέγερση
Στην περίπτωση αυτή χορηγούνται πιο ήπια ή  λιγότερα φάρμακα διέγερσης και για λιγότερο χρονικό διάστημα.
Είναι η μέση λύση,  ανάμεσα στον φυσικό κύκλο και τον κύκλο με πλήρη διέγερση και έχει ποσοστά επιτυχίας πολύ κοντά στον κύκλο με πλήρη διέγερση.
Βασικά πλεονεκτήματα είναι η  χορήγηση μικρότερης δόσης φαρμάκου, το χαμηλότερο κόστος και η μικρότερη πιθανότητα εμφάνισης του συνδρόμου υπερδιέγερσης των ωοθηκών.
 

Εξωσωματική γονιμοποίηση με πλήρη διέγερση
Η διέγερση των ωοθηκών γίνεται με χορήγηση γοναδοτροπινών σε μεγαλύτερες δόσεις με στόχο την παραγωγή του μέγιστου δυνατού αριθμού ωοθυλακίων.
Είναι η μέθοδος που ακολουθείται στις περισσότερες περιπτώσεις γιατί έχει την καλύτερη απόδοση.
Μειονέκτημα είναι για κάποιους η χορήγηση φαρμάκων και το αυξημένο κόστος. Το κόστος βέβαια είναι σχετικό γιατί βιβλιογραφικά χρειάζεται 3 ή περισσότερους φυσικούς κύκλους για να πλησιάσει κανείς την απόδοση του κύκλου με πλήρη διέγερση.
 

Δωρεά Ωαρίων
Όλο και περισσότερα ζευγάρια με προβλήματα γονιμότητας που οφείλονται στην παραγωγή ωαρίων της γυναίκας (λόγω προχωρημένης ηλικίας ή άλλων προβλημάτων, π.χ. πρόωρης εμμηνόπαυσης λόγω χημειοθεραπείας ή ιστορικού πολλών αποτυχημένων προσπαθειών εξωσωματικής λόγω χαμηλής ανταπόκρισης στη θεραπεία ή κακής ποιότητας ωαρίων), καταφεύγουν τα τελευταία χρόνια στη χρήση ωαρίων από δότρια για την επίτευξη εγκυμοσύνης.
Στην Ελλάδα, η δωρεά ωαρίων είναι νόμιμη και αναγνωρίζεται ως επιστημονική ιατρική μέθοδος.

Σύμφωνα με το νομικό πλαίσιο (Νόμος 3305 | 01/2005) η δότρια πρέπει να:
είναι μικρότερη των 35 ετών
έχει φυσιολογικό ιατρικό ιστορικό
έχει φυσιολογική κλινική εξέταση
 

Επιπλέον θα πρέπει πριν τη δωρεά να υποβληθεί σε μια σειρά από εξετάσεις όπως:
Υπερηχογραφικό έλεγχο για αποκλεισμό παθολογικών γυναικολογικών καταστάσεων (ινομυώματα, κύστες, πολύποδες, κ.λπ.)
Έλεγχο των χρωμοσωμάτων για τον αποκλεισμό χρωμοσωμικών ανωμαλιών
Έλεγχο για κυστική ίνωση
Έλεγχο για ηπατίτιδες, HIV, σύφιλη, ομάδα Rh
Ηλεκτροφόρηση για αποκλεισμό μεσογειακής αναιμίας
 

Εφόσον επιβεβαιωθεί ότι είναι κατάλληλη για δότρια λαμβάνει φαρμακευτική διέγερση των ωοθηκών της, όπως γίνεται και σε έναν κανονικό κύκλο εξωσωματικής γονιμοποίησης για την παραγωγή ικανοποιητικού αριθμού ωαρίων. Παράλληλα, στη λήπτρια χορηγούνται οιστρογόνα και προγεστερόνη για τη δημιουργία ενός ευνοϊκού περιβάλλοντος στη μήτρα.
Την ημέρα που έχει προγραμματιστεί η λήψη των ωαρίων από τη δότρια, ο σύντροφος της λήπτριας δίνει δείγμα σπέρματος στο εργαστήριο. Εν συνεχεία, στο εργαστήριο, γίνεται η γονιμοποίηση των ωαρίων. Την επόμενη μέρα γνωρίζουμε πόσα ωάρια έχουν γονιμοποιηθεί και μετά από 3-5 μέρες γίνεται η εμβρυομεταφορά, ενώ τα πλεονάζοντα έμβρυα κρυοσυντηρούνται.
 

Παρένθετη μητρότητα
Όταν απουσιάζει η μήτρα ή όταν υπάρχει κάποια σοβαρή ασθένεια που καθιστά την κύηση αδύνατη ή επικίνδυνη για τη ζωή της γυναίκας, όπως καρκίνος, χρόνια νόσος π.χ. διαβήτης, υπέρταση ή νεφρική ανεπάρκεια, χρησιμοποιείται μια άλλη γυναίκα, η λεγόμενη παρένθετη μητέρα, στη μήτρα της οποίας μεταφέρεται το έμβρυο που έχει προκύψει από την εξωσωματική γονιμοποίηση των ωαρίων της μητέρας με το σπέρμα του συντρόφου της. Στη διαδικασία αυτή μπορεί να χρησιμοποιηθούν
δανεικά ωάρια ή δανεικό σπέρμα.
Επίσης, στη μέθοδο αυτή μπορούν να καταφύγουν γυναίκες που δεν έχουν πετύχει εγκυμοσύνη παρά τις προηγούμενες προσπάθειες εξωσωματικής γονιμοποίησης, αρκεί να μην έχουν υπερβεί το 50ό έτος της ηλικίας τους.
 

Τι ορίζει ο νόμος;
Το ελληνικό δίκαιο είναι αρκετά φιλελεύθερο στο θέμα της παρένθετης μητρότητας.
Αυτό, σε συνδυασμό με το γεγονός ότι οι Μονάδες Εξωσωματικής της χώρας μας απολαμβάνουν υψηλό επίπεδο αναγνώρισης στο εξωτερικό, η Ελλάδα αποτελεί μια από τις χώρες που προσελκύουν ζευγάρια από άλλες χώρες για τη θεραπεία αυτή.
Ο γιατρός του ζευγαριού πιστοποιεί τόσο την αδυναμία κυοφορίας της βιολογικής μητέρας, όσο και την ικανότητα της παρένθετης μητέρας να κυοφορήσει. Με βάση τον νόμο, η παρένθετη μητέρα πρέπει να βρίσκεται σε ηλικία μεταξύ 25 και 45 ετών.
Παράλληλα, πρέπει να είναι ήδη μητέρα ενός τουλάχιστον παιδιού και να μην έχει υποβληθεί σε πάνω από δύο καισαρικές τομές. Σε περίπτωση που η υποψήφια παρένθετη μητέρα είναι έγγαμη, απαιτείται η συναίνεση του συζύγου της.

Για να γίνει η επιλογή της παρένθετης μητέρας πραγματοποιείται σειρά εξετάσεων, η οποία περιλαμβάνει και εμπεριστατωμένη εξέταση από ψυχολόγο, για να πιστοποιηθεί η ικανότητα της γυναίκας αυτής να κυοφορήσει. Στη συνέχεια, το ζευγάρι και η υποψήφια παρένθετη μητέρα υποβάλλουν την αίτηση στο δικαστήριο.
Όταν το δικαστήριο εγκρίνει τη διαδικασία, ο γιατρός έχει το δικαίωμα να προχωρήσει στην εμβρυομεταφορά. Mετά τον τοκετό, οι βιολογικοί γονείς είναι οι μόνοι που αναγράφονται στο πιστοποιητικό γέννησης και αναλαμβάνουν την επιμέλεια του παιδιού.